Różnorodność melodii

Podróżując po różnych stronach Polski, wstępując do kościołów i słuchając śpiewających ludzi, zadajemy sobie pytanie, dlaczego pewne melodie wykonywane są na różne melodie. Rozbieżności mogą mieć różną skalę - od zupełnie odmiennych melodii do zmian jedynie kosmetycznych. Pominiemy w tej krótkiej analizie odrębne kompozycje do tych samych tekstów. Skupimy się na modyfikacjach linii melodycznej.

Najczęstszą przyczyną zmian jest niedokształcenie organisty. Dotyczy to zarówno tego obecnego, jak i jego poprzedników. W dzisiejszych czasach mamy łatwy dostęp do poprawnych melodii, wystarczy nauczyć się nut i zakupić odpowiedni śpiewnik. Internet stwarza dodatkowe możliwości, coraz częściej dostępne są nuty pieśni, czy nawet wykonania wzorcowe. W tym ostatnim wypadku wystarczy dobrze słuchać, nie trzeba nawet posiadać umiejętności czytania w języku polskim. Ten stan trwa jednak stosunkowo krótko.

Dawniej melodie częściej przekazywane były ustnie. Ktoś znał nowy utwór i uczył go pozostałych. Jeśli sam popełniał błędy, jego słuchacze nieświadomie powtarzali je. W ten sposób powstały różnorodne wersje regionalne. Niektóre z błędów obiegły całą Polskę i do dzisiejszego dnia nie zostały wyprostowane.

Inną przyczyną różnorodności melodycznej w pieśniach kościelnych jest, podobnie jak w przypadku tekstów, ciągła ich ewolucja. W przypadku najnowszych utworów możemy być pewni, że kompozytor przelał swoją myśl na papier. Melodie dawne nie dają nam takiej gwarancji, zwłaszcza te, oparte na motywach gregoriańskich. Mimo licznych badań prowadzonych nad chorałem gregoriańskim, nie mamy i najprawdopodobniej nigdy nie będziemy mieli pewności jak dokładnie był wykonywany. Zmiany te widać na przykładzie Chrystus zmartwychwstał jest, wystarczy porównać wersje dawniejsze ze współczesną.

Dzisiaj mamy do czynienia z nurtem unifikacji śpiewów liturgicznych. Dąży się do tego, aby cały kościół potrafił wspólnie się modlić. Odmiany melodii wyplenia się, zastępując je wersją ogólnopolską.

Chrystus zmartwychwstał jest

Melodia pieśni datowana jest na XII wiek, polski rękopis pochodzi z XVI wieku (F. Rączkowski. Śpiewajmy Bogu. Śpiewnik parafialny. Warszawa 1988).

Melodia ogólnopolska

F. Rączkowski. Śpiewajmy Bogu. Śpiewnik parafialny. Warszawa 1988;
ta sama melodia: ks. J. Siedlecki. Śpiewnik kościelny.

Melodia z XIX wieku

ks. M. M. Mioduszewski. Śpiewnik kościelny. Kraków 1838-1853.

Melodia z początku XX wieku

ks. Fr. Walczyński. Towarzyszenie organowe do Śpiewnika Kościelnego. Tarnów 1913.

Melodia chełmińska

zapisana ze słuchu w jednej z toruńskich parafii

Melodia lubelska

zapisana ze słuchu w jednej z lubelskich parafii

Inne przykłady

Najpopularniejsze błędy, zamieszczone alfabetycznie.

• Ojcze nasz. Słowa Jako i my odpuszczamy naszym winowajcom powinny zostać wykonane na jednym oddechu. Najczęściej spotyka się przerwę przed naszym winowajcom
• Pan Jezus już się zbliża. Pieśń bardzo często wykonywana w metrum 3/4, co nierzadko objawia się tanecznym krokiem przystępujących do komunii. Prawidłowe metrum: 4/4.
• Wielbię Ciebie. Na słowach o Żywy Chlebie nasz śpiewa się tercję między "wy", a "chle". Prawidłowo sekunda wielka.